TRANG CHỦ
    GỐM CỔ GÒ SÀNH
    BẢO TÀNG GỐM GÒ SÀNH
      - Gốm Thờ Tự
      - Gốm Ngự Dụng
      - Gốm Thương Mại
      - Hoạt động và sự kiện
    TƯ LIỆU VÀ NGHIÊN CỨU
    BÌNH ĐỊNH XƯA VÀ NAY
      - Võ Nghệ
      - Ẩm Thực
      - Văn Học
      - Âm Nhạc
    TỪ TRONG DI SẢN
    ẢNH GOSANH.VN
    VIDEO
    LIÊN KẾT
 Khách Thăm: 000930516
< d>
< d>
< d>
< d>
< d>
 
NHÀ LÁ MÁI - Nét văn hoá độc đáo của làng quê Bình Định ( phần 1 )
23.10.2007 21:50 - 3497

Nhà lá mái ở làng quê Bình Định
Nhà lá mái ở làng quê Bình Định
Đối với người Bình Định, ngoài lo cái ăn, cái mặc thì việc dựng nhà là sự kiện trọng đại nhất của một đời người. Ngày Xưa, nhà cửa ở nông thôn Bình Định đều lợp tranh. Chỉ có đền, chùa, đình, miễu hoặc vùng thị tứ giàu có mới lợp ngói. Nhà cửa của dân thường có hai loại: nhà cặp và nhà lá mái. Nhà lá mái to lớn hơn nhà cặp. Cột kèo, xiên trính đều bằng gỗ danh mộc. Đoạn tiếp giáp các cột kèo có chạm hình lân, qui, hoặc nho sóc tuỳ theo từng nhà. Vách thường trét đất ở trong, tô vôi ở ngoài, hoặc xây toàn đá ong hay gạch, rồi tô vôi láng; thường thì nhà nào cũng ba gian hai chái, có nhà đến 5 gian hai chái. Những gian giữa, phía trước đóng bàng khoa, có nhà đóng phên dại, hoặc cổng. Hè trước rất rộng. Có khi lại làm một lớp cổng hoặc phên dại ở ngoài cho thêm chắc chắn.

Vì tính chất qui mô như vậy, nên để làm được ngôi nhà lá mái là cả quá trình gian khổ, lâu dài và là một sự kiện trọng đại của đời người. Người Bình Định có câu:
“ Một lần cất nhà bằng ba lần cha chết  ” là vậy.
 

Nhà từ đường họ Trần Tri Thiện ở Phước Quang Tuy Phước. Ảnh chụp 1960

Thợ làm nhà lá mái thường phải là thợ giỏi, có tay nghề  cao trong vùng. Họ được gia chủ  rước về nuôi  ăn ở  trong trại ( được cất lên gần nơi làm nhà ) để làm từ năm này sang năm khác. Có nhà, từ khi  khởi công  dựng nhà, người con trai chưa lấy vợ, nhưng  đến khi khánh thành   thì đã có cháu nội để  ẵm bồng; nghĩa là phải mất hai-ba năm mới hoàn thành, mặc dù trước đó việc chuẩn bị khởi công dựng nhà cũng  đã khá lâu. Gia chủ phải  đi mua gỗ tận  vùng Bình Khê ( Tây Sơn ) đóng bè chở về, rồi tre phải được chặt, ngâm ở ao, mương  trước đó cả năm trời  để chống mối mọt; còn đá ong thì  đặt cho  các thợ làm đá ở Nhơn Mỹ hay  Thiết Trụ xã Nhơn Hậu, huyện An Nhơn… chọt theo kích cỡ đã định sẵn.Vì thế nên ca dao mới có câu:
Anh về dỡ gỗ đa đa                              
Cất nhà lá mái tháng ba em về.”
 

Đặc biệt, khoảng một tháng trước khi dựng nhà, gia chủ  còn phải tổ chức giã gạo để  nấu cơm cho thợ  làm nhà  ăn. Đây là công việc  được khá nhiều nam thanh nữ tú  trong thôn và các vùng lân cận  hưởng ứng; vì  giã gạo không đơn thuần là một  hoạt động  nặng nhọc mà đây là một buổi sinh hoạt văn hoá khá độc đáo của người Bình Định, bỡi nó gắng liền với loại hình hò đối đáp mà ta gọi là hò giã gạo. 
 

Tuy hoàn toàn làm bằng gỗ, nhưng nhà lá mái là một loại hình kiến trúc khá bền vững, nhiều nhà do bị cháy phần mái, hoặc vì điều kiện phải di dời, người ta tháo rời các mộng bằng gỗ, cắt các vòng mây buộc  rồi  dỡ từng cây cột, kèo, trính để dựng nhà  khác.
 Ngôi nhà của cha tôi ở thôn Vĩnh Phú, xã Nhơn Thành, huyện An Nhơn có dàn cột kèo, xiên, trính… truyền qua ba đời với ba lần dựng nhà, đến đời cuối cùng đã gần một trăm năm  sử dụng, nhưng vẫn vững chắc.   

   
Nét độc đáo của nhà lá mái là nó có tới hai lớp mái. Lớp mái thứ nhất ( giống phần la phông trong nhà  xây), nhưng được lợp phủ lên các đầu cột, kèo vào bám chặt  vào các đòn tay bằng các sợi dây mây chuốt rất kỹ. Phần mái này  có nơi lát ván hoặc vỏ cây đập dập, hoặc bằng những cây tre già (có sẵng ở khắp nơi ) đã ngâm nước hơn 1 năm để khỏi mối mọt, rồi dùng chàng( dụng cụ của thợ mộc ) đục, dầm thành  những tấm khịa bằng phẳng  trải lên trên  đầu cột, kèo và các đòn tay   trước khi đắp  đất sét đã trộn nhuyễn  với rơm. Lớp mái thứ 2 được chống cao phần đỉnh  với độ dốc lớn, song song với lớp mái thứ  nhất  để đến mùa mưa thóat nước nhanh, giữ được độ bền của mái rạ lâu hơn. Như vậy, nhà lá mái có hai lớp đòn tay. Lớp đòn tay của mái trong đỡ phần  khịa đã trét đất; lớp đòn tay của mái ngoài đỡ thêm rui, mè để có chỗ lợp tranh hoặc móc ngói.          

Lớp mái này  lợp bằng tranh rạ đánh thành tấm dài độ 1,5- 2m. Người ta dùng lạt tre  cột tấm tranh  vào cây mè phủ lên trên  lớp mái thứ nhất  theo thứ tự lớp lang từ  dưới lên đến nóc. Ngày nay lớp mái tranh này được thay bằng  ngói cho vững bền hơn.
 Mái nhà và mái lá nằm cách nhau chừng năm baỷ  tấc, hoặc một thước, do những trụ chống. Vì thế ở trong  nhà  lá mái, mùa nắng đóng kín cữa  thấy mát rượi, mùa đông  thì ấm áp, dễ chịu  chứ không như nhà bê tông  ngày nay  phải luôn có  quạt  hoặc máy điều hoà nhiệt độ.    


( Còn nữa )

Mai Thìn



 Bản để in  Lưu dạng file  Gửi tin qua email


Những bản tin khác:
THÁP BÁNH ÍT [14.01.2011 15:11]
Theo dấu nhà cổ [20.01.2008 21:08]



NHỚ MẮM
VÌ SAO BAO TÀNG THIẾU SỨC SỐNG
KIẾN TRÚC TRE VIỆT NAM ĐƯỢC VINH DANH TẠI MỸ
QUÊN NGƯỜI
BỒ TÁT THÍCH QUẢNG ĐỨC VỚI QUẢ TIM BẤT DIỆT.
Mắm ruột mà quệt cà giòn...
BIỂN & NỖI NHỚ!
Tản văn cho biển
Nhìn lại nền âm nhạc Việt Nam trong thế kỷ 20
TAM QUAN TRONG KIẾN TRÚC VIỆT
Bình thơ: Vua và em - Trần Viết Dũng
Rằm giêng hát bội Phò An
Để “mọi quyền hành, lực lượng đều nơi dân”
"Không sợ thiếu, chỉ sợ không công bằng; Không sợ nghèo, chỉ sợ lòng dân không yên"
Người Bình Định và làng Việt tại Pleiku


© Copyright 2007 - 2023 Gosanh.vn 
BẢO TÀNG GỐM CỔ GÒ SÀNH VIJAYA - CHAMPA - BÌNH ĐỊNH
Địa chỉ: khu du lịch Bãi Dại - phường Ghềnh Ráng - T/P Quy Nhơn - Bình Định.
Điện thoại: 84.0913472778 - 84.0946940666. Email: museum@gosanh.vn